Nieuws

Samenwerking in het ontwikkelen van een collectieve warmtevoorziening

De samenwerking in de ontwikkeling van een collectieve warmtevoorziening is afhankelijk van de lokale omstandigheden: welke partijen zijn betrokken, wie neemt het initiatief, wie draagt (financieel) bij, wat voor soort wijk is het.

Het handboek Lokale Samenwerking voor de Collectieve Warmtevoorziening is bedoeld voor gemeenten en bewonersinitiatieven. Het handboek helpt hen bij het vormgeven van de samenwerking in hun eigen context. Het handboek gaat in op 5 veel voorkomende dilemma’s en schetst oplossingsrichtingen. Doordat het handboek ervaringen en onderbouwde kennis uit de praktijk vastlegt, voorkomen we dat iedere gemeente of bewonersinitiatief weer opnieuw moet beginnen met ontdekken hoe ze de samenwerking kunnen vormgeven. Daarmee versnellen we de warmtetransitie.

We hebben op basis van praktijkonderzoek 5 dillema’s geïdentificeerd:

1. Tegengestelde belangen: Soms zijn er tegengestelde belangen, of belangen zijn niet besproken of niet expliciet uitgesproken. Mogelijke oplossingsrichtingen zijn: een waarde case ontwikkelen, belangen vastleggen in een statuut, nieuwe financiers zoeken, en de keuze voor iedere samenwerkingspartner expliciet maken. Ook kan de gemeente in een vroeg stadium nadenken hoe burgers beschermd kunnen worden tegen het monopolie van de aanbieder.
2. Schaalgrootte, de businesscase en de organisatie lopen door elkaar. Desondanks moeten samenwerkende partijen zorgen op een zo goed mogelijk schaal uit te komen met een optimale combinatie van prijs en service. Mogelijke oplossingsrichtingen zijn: start klein, start bij de meest rendabele afnemers, zorg dat organisatiecapaciteit in evenwicht is met de schaal, stem schaal en techniek op elkaar af en het “collectief” afbakenen.
3. Meerdere kapiteins of kat-uit-de-boom-kijkers: Bij dit dilemma gaat het om de verdeling van rollen en verantwoordelijkheden aangaande het proces. Mogelijke oplossingsrichtingen zijn: een samenwerkingsovereenkomst sluiten, via rollenspel inzicht krijgen in capaciteiten en waarden van partijen, en opbouw en kennis capaciteit bewonersinitiatief.
4. Samenwerken als een slak: Er is te weinig bekendheid en bewustzijn over het proces dat doorlopen zou moeten worden. De ontwikkelfase staat in het teken van het zoeken naar een passende lokale samenwerkingsvorm en daarmee is het zoekende karakter niet vreemd. Mogelijke oplossingsrichtingen zijn: een helder proces, een sprintaanpak, een externe aanjager, kennismanagement, rolverduidelijking of een prestatieverplichting.
5. Professionalisering versus vrijwilligheid: De ‘vrijwilligheid’ in het werk van de coöperatie maakt ze kwetsbaar en vraagt om ondersteuning.  De rolinvulling van de coöperatie richting en in de exploitatiefase wordt daarmee te veel bepaald door andere partijen en de meerwaarde van het bewonersinitiatief wordt niet (geheel) benut. Mogelijke oplossingsrichtingen zijn: perspectief op rol en kennis transparant maken, kennis inkopen, opleiding, ervaringen delen, helderheid governance, klein beginnen, duidelijkheid over commitment en een keuze om niet te groeien.

Het samenwerkingsproces dat we voorstellen is iteratief van aard en kent een aantal stappen. Het geeft ook aan waar deze dilemma’s zichtbaar worden en waar de oorzaak van een dilemma ontstaat. Het biedt inzicht in de gevolgen van keuzes op de samenwerking in de exploitatiefase. De samenwerkingsvorm staat niet vooraf vast, maar ontstaat geleidelijk. Veel deelfasen en stapjes zijn niet van tevoren bedacht, maar is veelal een reactie op een situatie die is ontstaan. Bijvoorbeeld omdat de behoefte ontstaat om verder te verkennen of een partij betrokken moet worden, of omdat specifieke vragen opkomen. Bij elk van de stappen komen aspecten voor die aandacht vragen of dilemma’s opwerpen. Deze aspecten gaan over betrokkenheid van alle partijen, hun rollen, de inzet van middelen, kennis, en vaardigheden, de formele- en informele organisatie, het discours dat gebruikt wordt en de ruimtelijke- en technische condities.

Het proces van samenwerken is soms gecompliceerd. De integratie tussen warmte en elektriciteit door innovatie van lage temperatuurnetwerken, vraagt om betrokkenheid van andere spelers. Voor het verkrijgen van een subsidie is het vaak een vereiste dat er een samenwerkingsovereenkomst is, die je pas kan opstellen als de eerste werkzaamheden met die subsidie hebben plaatsgevonden. Collectieve warmtenetten worden gepland in buurten en wijken waar andere grootstedelijke vraagstukken zoals bijvoorbeeld sociale veiligheid urgenter zijn. Dit handboek toont de complicaties en maakt het mogelijk er beter op te anticiperen.

Met de kennis in het handboek hebben we warmteprojecten bijgestaan in het komen tot een samenwerking en randvoorwaarden daarvoor. In Den Bosch hebben we de partijen bij ’t Zandt in staat gesteld om belangrijke randvoorwaarden op te stellen om de samenwerking tot een succes te maken. In de Vruchtenbuurt in Den Haag, één van de WarmingUP partners, heeft het handboek bijgedragen om inzicht te krijgen in kansen en belemmeringen van verschillende organisatievormen en welke maatregelen bijdragen aan het opheffen van de belemmeringen.

Het handboek is hier te vinden. 

Meer info: Nienke Maas , Jacob Janssen